Co rozumiemy przez “niebezpieczne substancje chemiczne”?

Setki chemikaliów wytworzonych przez człowieka jest stosowanych w produktach, które używamy każdego dnia, a więc jesteśmy narażeni na działanie dużej ilości substancji. Niektóre z tych substancji chemicznych uważa się za niebezpieczne dla zdrowia człowieka i środowiska.

Problem

Określenie „niebezpieczne substancje chemiczne” odnosi się substancji, które mogą być szkodliwe dla zdrowia człowieka i środowiska. Niektóre substancje chemiczne mogą stanowić poważne zagrożenie dla ludzi, na przykład być toksyczne (trujące), powodować alergie lub podrażniać skórę. Inne mogą wywołać negatywny skutek w dłuższej perspektywie, na przykład mogą powodować lub przyczyniać się do rozwoju nowotworów, zaburzeń płodności, zaburzeń układu odpornościowego.

W naszej kampanii skupiamy się na substancjach, które stanowią szczególne zagrożenie, ponieważ mogą mieć działanie szkodliwe zarówno na ludzi jak i na środowisko, nie rozkładają się w środowisku i dlatego mogą pojawić się w naszej żywności. Przykładami takich substancji są niektóre środki zmniejszające palność, polifluorowane substancje zapewniające plamoodporność, gdyż zmniejszają przyczepność oraz substancje stosowane jako środki konserwujące, takie jak parabeny.

 

KTÓRE SUBSTANCJE UZNAJEMY ZA „NIEBEZPIECZNE”?

Związki chemiczne brane pod uwagę

NAZWY ANGIELSKIE NAZWY POLSKIE
1,2-dichlorobenzene 1,2-dichlorobenzen
2-butanone oxime Oksym 2-butanonu
2-ethoxyethyl acetate Octan 2-etoksyetylu
2-methoxyethanol, 2-ethoxyethanol 2-metoksyetanol, 2-etoksyetanol
3-benzylidene camphor Kamfora 3-benzylidenowa
4-methylbenzylidene-camphor Kamfora 4-metylobenzylidenowa
4,4-Dihydoxybenzophenon 4,4-dwuhydroksybenzofenon
Aniline Anilina
Azocolourants Barwniki azowe
Benzophenone Benzofenon
Benzophenone-3 (oxybenzone) Benzofenon-3 (oksybenzon)
Biocides (diuron, 5-chloro-2-methyl-4-isothiazolin-3-one) Biocydy (diuron, 5-chloro-2-metylo-4-isotiazolin-3-on)
Bisphenol A (BPA) Bisfenol A (BPA)
Brominated flame retardants (deca-, octa-, penta-BDE) Bromowane środki opóźniające palność (deka-, okta-, penta-BDE) BDE – eter bromodifenylowy
Chlorhexidine, Digluconate or Cetylpyridinium Chloride Chlorheksydyna, Diglukonian lub Chlorek Cetylpirydyniowy
Chlorinated paraffins Chlorowane parafiny
Cobalt bis (2-ethylhexanoate) bis (2-etyloheksanian) kobaltu
EDTA (Disodium EDTA) EDTA (dwusodowy EDTA) EDTA – kwas wersenowy
Ethylene oxide, 1,4 Dioxane (by-product of SLS, myreth, oleth, laureth, ceteareth, PEG, polyethylene, polyethylene glycol, polyoxyethylene, oxynol) Tlenek etylu, 1,4 dioksan [pochodne SLS (laurylosiarczan sodu): mirystylosiarczan, oleinosiarczan etylenowany, laurylosiarczan, cetylostearylosiarczan; polietylen, glikol polietylenowy (PEG), polioksyetylen, oxynol)
Ethylmethylketoxime Ketoksym etylometylowy
Formaldehydes and formaldehyde releasers (e.g. benzylhemiformal, 2-bromo-2-nitropropane-1,3-diol, 5-bromo-5-nitro-1,3-dioxane, diazolidinyl urea, Imidazolidinyl urea, Quaternium-15, DMDM Hydantoin) Formaldehydy i substancje uwalniające formaldehydy (np. fenylometoksymetanol, 2-bromo-2-nitropropano-1,3-diol, 5-bromo-5-nitro-1,3-dioksan, diazolidynylan mocznika, imidazolidyno mocznik, konserwant Quaternium-15, DMDM hydantoina)
Heavy metals (cadmium, chromium, lead) Metale ciężkie (kadm, chrom, ołów)
Isocyanates Izocyjany
Mineral oils (Paraffinum liquidum, Wax) Oleje mineralne (ciekła parafina, wosk)
Nano particles (Nano titanium dioxide, nano zinc oxide, nano silver) Nanocząsteczki (Nano dwutlenek tytanu, nano tlenek cynku, nano srebro)
Nitromusks, polycyclic musks Piżma nitrowe, piżma policykliczne
Nonylphenols (nonylphenol, p-nonylphenol, phenol, nonyl-, branched) Nonylfenole (nonylfenol, p-nonylfenol, fenol, nonyl- podstawniki)
Octamethylcyclotetrasiloxane Oktametylocyklotetrasiloksan (OMCTS)
Octyl methoxycinnamate (OMC, Ethylhexylmethoxycinnamate, Octinoxate) metoksycynamonian oktylu (OMC, metoksycynamonian etyloheksylu, oktynoksat)
Octyl-Dimethyl- para-Aminobenzoic-Acid PABA (OD-PABA) Kwas dimetylo- para-aminobenzoesowy oktylu PABA (OD-PABA)
Octylphenols (4-octylphenol, 4-tert-octylphenol) Oktylofenole (4-oktylofenol, 4-tert-oktylofenol)
Organic solvents (Xylene, benzene (turpentine), n-hexane, hydro-treated heavy naphtha, ligroin, naphtha (petroleum), hydrodesulfurized heavy) Rozpuszczalniki organiczne (ksylen, benzen (terpentyna), n-heksan, hydrorafinowany olej napędowy, ligroina, benzyna, hydroodsiarczona benzyna ciężka – ropa naftowa)
Organotin compounds Związki cynoorganiczne
Parabens (propylparaben; butylparaben) Parabeny (propyloparabeny; butyloparabeny)
Perfluorinated chemicals (PFC) Perfluorowane związki chemiczne (PFC)
Phenoxyethanol Fenoksyetanol
Phthalates (DEHP, BBP, DBP, DINP, DIDP, DIBP, DEP, DHP, DCHP, DNOP) Ftalany (DEHP, BBP, DBP, DINP, DIDP, DIBP, DEP, DHP, DCHP, DNOP)
PVC PCV
Sodium Lauryl Sulfate (SLS, Sodium dodecyl sulfate; Sulphuric acid, monododecyl ester, sodium salt; Sodium salt sulphuric acid; Monododecyl ester sodium salt sulphuric acid), Ammonium lauryl sulfate (ALS), Sodium Laureth Sulfate (SLES) Laurylosiarczan sodu (SLS, dodecylosiarczan sodu; kwas siarkowy, ester monododecylowy, sól sodowa; sól sodowa kwasu siarkowego; ester monododecylu soli sodowej kwasu siarkowego), laurylosiarczan amonu (ALS), eter laurylosiarczanu sodu (SLES)
Triclosan Triklosan
Zinc phosphate Fosforan cynku
1,2-dichlorobenzene 1,2-dichlorobenzen

Status prawny

Niektóre chemikalia zostały już uznane za szkodliwe dla ludzi i środowiska i ich używanie jest zabronione (w całej Unii Europejskiej lub na całym świecie), inne są wymienione jako potencjalnie niebezpieczne, a ich stosowanie jest zakazane w niektórych konkretnych obszarach, na przykład do stosowania w zabawkach dla dzieci lub kosmetykach. W innych przypadkach, istnieje podejrzenie, że dana substancja może być niebezpieczna, ale nadal brak jest znaczących dowodów naukowych.

Akty prawne UE Opis
Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) REACH to rozporządzenie Unii Europejskiej, uchwalone w celu lepszej ochrony zdrowia człowieka i środowiska przed zagrożeniami, jakie mogą stanowić substancje chemiczne. Propaguje również alternatywne metody oceny zagrożeń stwarzanych przez substancje w celu ograniczenia ilości badań przeprowadzanych na zwierzętach.
Rozporządzenie (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (CLP) Rozporządzenie CLP gwarantuje, że zagrożenia stwarzane przez dane substancje są jasno komunikowane osobom pracującym i konsumentom
w Unii Europejskiej, gdyż są sklasyfikowane i muszą być oznakowane.
Rozporządzenie (WE) NR 1223/2009 w sprawie produktów kosmetycznych Z dniem 11 Lipca 2013, Rozporządzenie zastępuje  “Dyrektywę Kosmetyczną”.
Dyrektywa 2009/48/WE w sprawie bezpieczeństwa zabawek Dyrektywa ogranicza ilość określonych substancji niektórych chemikaliów, które są stosowane w materiałach przeznaczonych do produkcji zabawek.
Rozporządzenie (WE) Nr 648/2004 w sprawie detergentów Rozporządzenie zapewnia ochronę środowiska przed szkodliwymi substancjami występującymi
w detergentach. Wymaga kompletnego etykietowania, w przypadku występowania w detergentach jakichkolwiek substancji, które mogą powodować alergie.
Rozporządzenie w sprawie udostępniania na rynku i stosowania produktów biobójczych (BPR, Rozporządzenie (UE) 528/2012) Rozporządzenie ma na celu poprawę funkcjonowania rynku produktów biobójczych w Unii Europejskiej, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony ludzi i środowiska.
Dyrektywa 2004/42/WE w sprawie ograniczeń emisji lotnych związków organicznych w wyniku stosowania rozpuszczalników organicznych w niektórych farbach i lakierach oraz produktach do odnawiania pojazdów Dyrektywa ogranicza ilość określonych substancji niebezpiecznych stosowanych
w farbach wykorzystywanych w budownictwie do wykańczania budynków lub do ich wyposażenia oraz materiałów związanych z budownictwem a także produktów do odnawiania pojazdów.

JAKIE SĄ AKTY PRAWNE REGULUJĄCE STATUS NIEBEZPIECZNYCH SUBSTANCJI CHEMICZNYCH?

Niebezpieczne substancje chemiczne są stosowane w produktach by uzyskać np. określony kolor, odporność na brud itp., dlatego ich obecności czasem nie da się uniknąć. Niektóre substancje choć są dopuszczone, ich negatywny wpływ można ograniczyć przez stosowanie rękawiczek czy niespożywanie dużej ilości pokarmów zawierających substancje, które nie powinny być spożywane.

Jednak może istnieć ryzyko związane z tak zwaną „ekspozycją złożoną”, która występuje wówczas, jesteśmy narażeni na kontakt z daną substancją pochodzącą z różnych źródeł lub na skumulowane działanie różnego rodzaju substancji. Taka ekspozycja może wywoływać negatywne skutki, mimo że poziom ekspozycji na poszczególne substancje jest uważany za bezpieczny.

Ze względu na bardziej rygorystyczne rozporządzenia UE w sprawie niebezpiecznych substancji chemicznych stosowanych w produktach, producenci przenoszą swoją produkcję do krajów spoza UE. Mimo tego, że istnieją podobne regulacje dla towarów importowanych, możliwość skontrolowania ich przez nasze instytucje jest ograniczona. Dlatego zakazane substancje niebezpieczne (np. ołów w zabawkach) lub substancje o uregulowanym statusie, ale w wyższych niż zalecane stężeniach (np. formaldehyd w farbach do włosów), które mogą być wykryte tylko przez analizę laboratoryjną, mogą występować w produktach importowanych. Dobrze więc wiedzieć, które z importowanych towarów najczęściej wykazują zawartość zakazanych substancji niebezpiecznych podczas rutynowych kontroli. Mając taką informację można w znacznym stopniu uniknąć stosowania tych substancji i dzięki temu chronić siebie i swoje dzieci przed skutkami powodowanymi przez te substancje.